Laboratorium Społeczno-Technologiczne (SoTechLab) powstało w marcu 2021 roku. To inicjatywa Katedry Studiów nad Społeczeństwem i Technologią Wydziału Humanistycznego AGH. Formą inicjatywy jest laboratorium społeczne, rozumiane jako przestrzeń analizy i diagnozy społecznej dotyczącej społecznych wymiarów technologii. Celem Laboratorium jest wypracowanie wiedzy o społecznych uwarunkowaniach i konsekwencjach technologii i jej popularyzacja.
Technologie mają wpływ na sposób, w jaki żyjemy, uczymy się, pracujemy, spędzamy wolny czas, budujemy relacje emocjonalne, czy komunikujemy się. Ważna społeczna rola technologii nie jest cechą wyłącznie współczesnych społeczeństw; technologie miały fundamentalne znaczenie dla społeczeństw w całej historii ludzkości. Dziś szczególne znaczenie mają technologie informacyjne i komunikacyjne, które stają się ważnym narzędziem budowania relacji nie tylko między osobami i grupami społecznymi we wszystkich częściach świata, ale również stają się motorem wzrostu dla wielkich instytucji i organizacji oraz światowej gospodarki. Technologie biomedyczne poszerzają możliwości medycyny i ludzkiego ciała. Nowe technologie oferują również nowe sposoby aktywizacji obywatelskiej – technologie konsolidują społeczne działania, z ich pomocą ludzie zrzeszają się, kontestują porządki społeczne, wywierają naciski na struktury władzy.
Prócz procesów, które można odczytać w kategoriach rozwoju społecznego, rozwój technologii różnego typu niesie jednak również wyzwania, których problematyczne konsekwencje stawiają pod znakiem zapytania stabilność porządku społecznego i wspólnotową przyszłość. Chociaż technologie oferują ogromne możliwości rozwoju w obszarach począwszy od edukacji i środowiska do opieki zdrowotnej i biznesu, są również jednym z głównych czynników wpływających na nierówności społeczne i wykluczenie grup już historycznie marginalizowanych, w tym klasowych, seniorów, osób z niepełnosprawnościami, różnych mniejszości czy kobiet.
Jesteśmy więc przekonani i przekonane, że aby zrozumieć, jakie są efekty rozwoju technologii, w tym niezamierzone skutki, warto skupiać się nie tylko na badaniu metod wytwarzania produktów technologicznych i ich instrumentalnie ujętej efektywności. Rozwój technologii jest zawsze w związku z szeroko rozumianą kulturą i społeczeństwem: systemami wartości, ideologiami, normami czy kapitałem symbolicznym, jak i strukturami społecznymi, w tym zasobami, regułami, pozycjami, konstytuującymi się w nierówności różnego typu. W SoTech Lab analizujemy te złożone związki między społeczeństwem a technologiami.
Mamy na uwadze również, że rozwój nowych technologii (np. w przypadku energii jądrowej czy technologii biomedycznych), nierzadko budzi w społeczeństwach rozliczne troski i obawy. Celem SoTech Lab jest więc również próba przełożenia wiedzy specjalistycznej i akademickiej w wiedzę powszechnie dostępną, wspierającą krytyczne myślenie i podmiotową refleksyjność.
Cele Laboratorium:
- Diagnozowanie społecznych problemów związanych z powstawaniem, wykorzystywaniem i zastosowaniem technologii, przede wszystkim wykluczenia technologicznego i nierówności społecznych oraz badanie ich przyczyn i zakresu;
- Analiza krytyczna i uwrażliwiająca na społeczne konsekwencje nowych technologii, w tym konsekwencje wspierające, jak i ograniczające rozwój społeczności i grup społecznych; analiza technologii afirmatywnych i inkluzywnych oraz asystujących;
- Stworzenie przestrzeni służącej inspirowaniu zmian społecznych i wypracowywania propozycji rozwiązań ważnych problemów społecznych, szczególnie tych wspierających sprawiedliwy i zrównoważony wpływ technologii na społeczeństwo;
- Budowanie przestrzeni dialogu między akademią a środowiskiem społecznym w duchu publicznego rozumienia nauki (public understanding of science – PUS), w tym mediami, biznesem, organizacjami samorządowymi i pozarządowymi; wzajemne uczenie się i wymiana doświadczeń różnych środowisk zainteresowanych tematyką społecznych uwarunkowań i konsekwencji technologii;
- Inicjowanie badań i dyskusji na temat społecznych i kulturowych uwarunkowań zmian technologicznych;
- Popularyzacja wiedzy naukowej, wspieranie zaufania do najnowszych osiągnięć technologicznych (w tym biotechnologii, technologii medycznych, itd.). próba wyjaśnienia i konfrontacji z uprzedzeniami na temat nowych technologii; nauka obywatelska;
- Uwrażliwianie na różnice między wiedzą naukową a potoczną; zachęcanie do korzystania z wiedzy popartej faktami, dowodami, logiką wywodu; promowanie kultury dyskusji i wymiany opinii w debacie naukowej.
Narzędziami Laboratorium są dyskusje na ważne i aktualne tematy z zakresu relacji technologii i społeczeństwa, formułowane diagnozy i rekomendacje dotyczące najważniejszych problemów. Główne formy działań to comiesięczne publiczne spotkania wspierane analizami i komentarzami ekspertek i ekspertów, specjalizujących się w danej tematyce, a także gości spoza Katedry i Uczelni – uczonych, profesjonalistów i profesjonalistki spoza akademii, liderów i liderki opinii czy przedstawicieli instytucji technologicznych (firm, innych laboratoriów, fundacji, itd.) oraz popularyzujące wiedzę o społecznym wymiarze technologii teksty.
Działania Laboratorium w latach 2022-2024 są finansowane w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki – Popularyzacja nauki i promocja sportu” Ministerstwa Edukacji i Nauki (SONP/SP/548668/2022).